KISA ÇİZGİ ( – ) İŞARETİ VE DOĞRU KULLANIMI
Hem kelimelerin bölünmesinde hem de anlamların netleştirilmesinde önemli bir rol oynar…
Yazılı anlatımın vazgeçilmez unsurlarından biri olan noktalama işaretleri, metinlerin doğru ve anlaşılır bir şekilde iletilmesini sağlar. Kısa çizgi ( – ), bu işaretler arasında özel bir yere sahiptir. Bu makalede, kısa çizginin kullanım alanlarını detaylı bir şekilde inceleyecek ve doğru kullanımına dair örnekler sunacağız.
1. Satır Sonunda Kelimelerin Bölünmesinde Kullanılır
Bir kelime satıra sığmadığında, hecelerine uygun bir şekilde bölünerek satır sonuna kısa çizgi konur ve kelime sonraki satırda devam eder. Bu, metnin düzenli ve estetik görünmesini sağlar.
Örnek:
- “Uzun zamandır beklediğim kitap nihayet elime ulaş- tı. Okumak için sabırsızlanıyorum.”
- “Yeni bir projeye başla- mak her zaman heyecan vericidir.”
2. Ara Sözleri veya Ara Cümleleri Ayırmak İçin Kullanılır
Cümle içinde ek bilgi veren ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için kısa çizgi kullanılır. Bu sayede, ana cümlenin akışı bozulmadan ek bilgiler sunulur.
Örnek:
- “Arkadaşım -ki kendisi çok başarılı bir mühendistir- yeni bir işe başladı.”
- “Bu şehir -tarihi ve kültürel zenginlikleriyle- turistlerin ilgisini çekiyor.”
Not: Ara sözlerin başına ve sonuna konulan kısa çizgi bitişik yazılır.
3. Kelimelerin Köklerini ve Eklerini Ayırmak İçin Kullanılır
Dilbilgisi çalışmalarında, kelimelerin köklerini, gövdelerini ve eklerini göstermek için kısa çizgi kullanılır.
Örnek:
- “Kitap-lık”, “göz-lük”, “bilgi-si”
- “Çalış-ıyor”, “oku-mak”, “yaz-dır-mak”
4. Fiil Kök ve Gövdelerini Göstermek İçin Kullanılır
Fiillerin kök ve gövdelerini belirtmek amacıyla kısa çizgi kullanılır.
Örnek:
- “Al-“, “ver-“, “yaz-“, “gül-“
- “Başar-“, “okut-“, “güzelleş-“
5. İsim ve Fiil Yapma Eklerini Belirtmek İçin Kullanılır
İsim yapma ve fiil yapma eklerini göstermek için eklerin başına veya sonuna kısa çizgi konur.
Örnek:
- “Kitapçı (-çı eki)”, “yazarlık (-lık eki)”
- “-mak” (fiil yapma eki), “-daş” (isim yapma eki)
6. Heceleri Göstermek İçin Kullanılır
Kelimelerin hecelerini ayırmak ve göstermek için kısa çizgi kullanılır. Bu, özellikle okuma ve telaffuz çalışmalarında faydalıdır.
Örnek:
- “A-na-do-lu”, “Tür-ki-ye”, “e-ği-tim”
- “Bi-lim”, “tek-no-lo-ji”, “sa-ğlık”
7. Kelimeler veya Sayılar Arasında “İle”, “Arasında”, “Ve” Anlamı Vermek İçin Kullanılır
Kısa çizgi, kelimeler veya sayılar arasında “ile”, “arasında”, “ve” anlamı vermek için kullanılır.
Örnek:
- “Türk-Alman ilişkileri”
- “Ankara-İstanbul uçuşu”
- “09.00-17.00 çalışma saatleri”
- “2020-2021 eğitim öğretim yılı”
Not: Bu kullanımda kısa çizginin her iki tarafına da boşluk bırakılmaz.
8. Matematikte Çıkarma İşareti Olarak Kullanılır
Matematiksel işlemlerde çıkarma işlemini göstermek için kısa çizgi kullanılır.
Örnek:
- “15 – 5 = 10”
- “100 – 45 = 55”
9. Sıfırdan Küçük Değerleri Göstermek İçin Kullanılır
Negatif değerleri belirtmek için sayının önüne kısa çizgi konur.
Örnek:
- “-5 derece sıcaklık”
- “Yükseklik: -200 metre”
10. Dil Bilgisinde Ekleri ve Yapıları Göstermek İçin Kullanılır
Dilbilgisi terimlerinde ve yapılarını gösterirken kısa çizgi kullanılır.
Örnek:
- “Fiil kökü: al-“
- “İsimden fiil yapma eki: -la”
11. İnternet Sitesinde Kullanılan Resimlerin Adlandırılmalarında Kullanılır
İnternet sitesine yüklenen resimlerin arama motorlarında doğru bir şekilde sınıflandırılması için kısa çizgi kullanılır. Aksi halde isimler tek bir kelime şeklinde algılanır.
Örnek:
- “kisa-cizgi-isaretinin-kullanimi-01.jpg”
- “rifat-ilgaz-genclik-resmi.webp”
Kısa Çizginin Doğru Kullanımına Dair Öneriler
- Satır Sonunda Bölmeyi Doğru Yapın: Kelimeleri bölerken heceleme kurallarına uygun olarak bölmeye dikkat edin.
- Ara Sözlerde Bitişik Yazın: Ara sözleri veya cümleleri ayırırken kısa çizgiyi bitişik yazmayı unutmayın.
- Anlam Kargaşasından Kaçının: Kısa çizgiyi kullandığınız yerlerde anlamın net olduğundan emin olun.
Kısa Çizginin Yanlış Kullanımından Kaçınma
- Boşluklara Dikkat Edin: Kısa çizginin her iki tarafına boşluk bırakmamaya özen gösterin.
- Gereksiz Kullanımdan Sakının: Kısa çizgiyi sadece gerektiği yerlerde kullanın; aksi halde metin karmaşık görünebilir.
- Uzun Çizgi ile Karıştırmayın: Kısa çizgi ile uzun çizgi (—) farklı işlevlere sahiptir. Kullanım yerlerine dikkat edin.
Örneklerle Kısa Çizginin Kullanımı
Satır Sonunda Kelime Bölme:
- “Bu akşam yapılacak top- lantıya katılmam gerekiyor.”
- “Projeyi zamanında teslim et- mek için çok çalıştık.”
Ara Sözleri Ayırma:
- “Bu şehir -görülmeye değer güzellikleriyle- turistlerin ilgisini çekiyor.”
- “Öğretmenimiz -her zaman olduğu gibi- bize destek oldu.”
Kelimelerin Kök ve Eklerini Ayırma:
- “Bilgi-sayar”, “ev-lik”, “kitap-lık”
- “Çalış-kan”, “gör-gü-süz”
Fiil Kök ve Gövdelerini Gösterme:
- “Yaz-“, “oku-“, “git-“
- “Sev-“, “gel-“, “bil-“
“İle”, “Arasında”, “Ve” Anlamında Kullanım:
- “Karadeniz-Akdeniz otoyolu”
- “Ebeveyn-çocuk ilişkileri”
- “2015-2020 yılları arasında”
Matematiksel İşlemlerde:
- “20 – 5 = 15”
- “50 – 25 = 25”
Sonuç
Kısa çizgi, yazılı anlatımda kelimelerin doğru bir şekilde bölünmesinde, ara sözlerin vurgulanmasında ve anlamların netleştirilmesinde önemli bir role sahiptir. Doğru ve yerinde kullanımı, metnin akıcılığını ve anlaşılabilirliğini artırır. Özellikle akademik yazılarda, resmi metinlerde ve dilbilgisi çalışmalarında kısa çizginin kullanımına özen göstermek, yazının kalitesini yükseltir.
Öğrencilere Tavsiyeler:
- Dil Bilgisi Kurallarını Öğrenin: Kısa çizginin ve diğer noktalama işaretlerinin kullanım kurallarını öğrenmek, yazma becerilerinizi geliştirir.
- Pratik Yapın: Yazdığınız metinlerde kısa çizgiyi doğru ve yerinde kullanarak pratik yapın.
- Okuma Alışkanlığı Edinin: Farklı metinleri okuyarak kısa çizginin nasıl kullanıldığını gözlemleyin.
Unutmayın, doğru noktalama işaretleri kullanmak, düşüncelerinizi ve duygularınızı en etkili şekilde ifade etmenizi sağlar. Kısa çizgiyi ve diğer noktalama işaretlerini doğru kullanarak, yazılarınızda profesyonellik ve anlaşılırlık düzeyini artırabilirsiniz.