KAVRAYIŞ YAYINLARI®

Emsalsiz, özgün edebiyat eserleri…

0

Anasayfa » Blog » EK-FİİLİN YAZILIŞI: İDİ, İMİŞ, İSE, İKEN AYRI MI BİTİŞİK Mİ?

Ek-fiilin Yazılışı

EK-FİİLİN YAZILIŞI: İDİ, İMİŞ, İSE, İKEN AYRI MI BİTİŞİK Mİ?

28/10/2025 Yazar Seyfi Turan Zorlu 0

Türkçe dil bilgisinin en işlevsel ve en “joker” yapılarından biri olan ek-fiil (ek-eylem), kelimelerin cümle içinde yüklem olmasını sağlayan temel bir araçtır. İsimleri ve isim soylu sözcükleri bir yargıya bağlar, basit zamanlı fiilleri ise birleşik zamanlı yapar. Bu kilit rolüne rağmen, yazımı konusunda öğrenciler sıklıkla kafa karışıklığı yaşamaktadır: Ek-fiilin yazılışı kurallarına göre mesela “Güzeldi” mi, yoksa “güzel idi” mi? “Geliyorken” mi, “geliyor iken” mi?

Türk Dil Kurumu (TDK), bu konuda esnek ancak net kurallara sahip bir çerçeve çizmiştir. Bu makalede, ek-fiilin tüm çekimlerinin (idi, imiş, ise) ve zarf-fiil biçimi olan (iken) kelimesinin yazılışını detaylıca inceleyeceğiz.

Ek-fiil Nedir ve İki Temel Görevi Nelerdir?

Yazım kurallarına geçmeden önce, ek-fiilin ne olduğunu kısaca hatırlamakta fayda var:

  1. İsim Soylu Sözcükleri Yüklem Yapar: “Hava güzel.” cümlesinde “güzel” kelimesi, ek-fiilin geniş zamanıyla yüklem olmuştur. Biz bu kelimeye geçmiş zaman anlamı katmak istediğimizde “güzel idi” (güzeldi) kullanırız.
  2. Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Yapar: “Okuyor” (şimdiki zaman) basit bir fiildir. Buna “okuyor imiş” (okuyormuş) eklediğimizde, şimdiki zamanın rivayetini, yani birleşik zamanlı bir fiili elde ederiz.

Bu iki görevde de karşımıza idi (hikâye), imiş (rivayet) ve ise (şart) biçimleri çıkar.

Ana Kural: “idi, imiş, ise” Ayrı da Yazılır, Bitişik de

TDK’nin bu konudaki temel kuralı çok açıktır: Ek-fiilin çekimli biçimleri (idi, imiş, ise) hem ayrı olarak hem de eklendiği kelimeye bitişik olarak yazılabilir. Her iki kullanım da doğrudur.

1. Ayrı Yazılış (En Kolay Yöntem)

Ek-fiili ayrı yazdığınızda, hiçbir ses değişikliği veya kural uygulamanıza gerek yoktur. Kelimeyi olduğu gibi yazarsınız:

  • yorgun idi
  • güzel imiş
  • gelir ise
  • çocuk idi
  • sonuncu idi
  • yabancı imiş
  • ne ise

Bu kullanım, özellikle şiirde veya metinlerde vurgu yapmak istendiğinde tercih edilebilir ancak günlük dilde daha az kullanılır.

2. Bitişik Yazılış (En Yaygın Yöntem)

Ek-fiilin yazılışı kurallarına göre günlük hayatta ve akıcı metinlerde bu ekler neredeyse her zaman bitişik yazılırlar. Bitişik yazıldığında ise belirli ses kurallarına uymak zorunludur.

Temel kural, ek-fiilin başındaki “i” ünlüsünün her zaman düşmesidir. Kalan ek, eklendiği kelimenin son harfine göre (ünlü veya ünsüz) ve Büyük Ünlü Uyumuna (Kalınlık-İncelik) göre şekillenir.

Kural 2.A: Kelime Ünsüz Harf ile Bitiyorsa

Eğer ek-fiil, ünsüz harfle biten bir kelimeye ekleniyorsa:

  1. Ek-fiilin başındaki “i” ünlüsü düşer.
  2. Kalan ek (-di, -miş, -se), eklendiği kelimenin son hecesindeki ünlüye (kalın veya ince) göre Büyük Ünlü Uyumuna uyar.

Örnekler idi (-dı, -di, -du, -dü):

  • yorgun (son ünlü ‘u’ – kalın) + idi -> yorgundu
  • akıllı (son ünlü ‘ı’ – kalın) + idi -> akıllıydı (Pardon, bu ünlüyle bitiyor.)
  • yorgun (u – kalın) + idi -> yorgundu
  • giden (e – ince) + idi -> gidendi
  • güzel (e – ince) + idi -> güzeldi
  • kısa (a – kalın) + idi -> kısaydı (Pardon, bu da ünlüyle bitiyor.)
  • ev (e – ince) + idi -> evdi
  • okul (u – kalın) + idi -> okuldu

Örnekler imiş (-mış, -miş, -muş, -müş):

  • çalışkan (a – kalın) + imiş -> çalışkanmış
  • temiz (i – ince) + imiş -> temizmiş
  • zor (o – kalın) + imiş -> zormuş
  • üzgün (ü – ince) + imiş -> üzgünmüş

Örnekler ise (-sa, -se):

  • gelir (i – ince) + ise -> gelirse
  • bakar (a – kalın) + ise -> bakarsa
  • otobüs (ü – ince) + ise -> otobüsse
  • yavaş (a – kalın) + ise -> yavaşsa

Kural 2.B: Kelime Ünlü Harf ile Bitiyorsa

Eğer ek-fiil, ünlü harfle biten bir kelimeye ekleniyorsa:

  1. Ek-fiilin başındaki “i” ünlüsü yine düşer.
  2. Araya “y” kaynaştırma harfi (yardımcı ses) girer.
  3. Kalan ek (-ydı, -ydi, -ymuş, -ymiş, -yse vb.), Büyük Ünlü Uyumuna uyar.

Örnekler idi (-ydı, -ydi, -ydu, -ydü):

  • sonuncu (u – kalın) + idi -> sonuncuydu
  • hastane (e – ince) + idi -> hastaneydi
  • araba (a – kalın) + idi -> arabaydı
  • kötü (ö – ince) + idi -> kötüydü

Örnekler imiş (-ymış, -ymiş, -ymuş, -ymüş):

  • yabancı (ı – kalın) + imiş -> yabancıymış
  • öğrenci (i – ince) + imiş -> öğrenciymiş
  • mutlu (u – kalın) + imiş -> mutluymuş
  • sürücü (ü – ince) + imiş -> sürücüymüş

Örnekler ise (-ysa, -yse):

  • ne (e – ince) + ise -> neyse
  • hasta (a – kalın) + ise -> hastaysa
  • kedi (i – ince) + ise -> kediyse
  • su (u – kalın) + ise -> suysa

Çok Önemli Bir Kural: Ünsüz Sertleşmesi (Benzeşmesi)

Bitişik yazımda dikkat edilmesi gereken bir diğer kural da ünsüz sertleşmesidir. TDK’nin ek-fiilin yazılışı kurallarına göre yorgun-du örneği, kelimenin n (yumuşak ünsüz) ile bittiği durumu gösterir.

Ancak, ek-fiil (-di) sert ünsüzle (f, s, t, k, ç, ş, h, p) biten bir kelimeye eklenirse, ekin başındaki d sesi sertleşerek t sesine dönüşür.

  • kitap (p – sert) + idi -> kitaptı (kitapdı değil)
  • ağaç (ç – sert) + idi -> ağaçtı
  • çocuk (k – sert) + idi -> çocuktu
  • keşke (e – ünlü) + idi -> keşkeydi (Sertleşme olmaz)
  • çalışkan (n – yumuşak) + idi -> çalışkandı (Sertleşme olmaz)
  • mutfak (k – sert) + idi -> mutfaktı

Bu kural imiş (-miş) veya ise (-se) ekleri için geçerli değildir, çünkü bu ekler zaten sert ünsüz (m yumuşaktır, s serttir) ile başlar.

Özel Durum: Zarf-Fiil Eki “iken”in Yazılışı

Ek-fiilin zarf-fiil eki almış biçimi olan iken, tıpkı idi, imiş ve ise gibi, hem ayrı hem de bitişik yazılabilir.

  • Ayrı Yazım: başlayacak iken, çalışıyor iken, okur iken
  • Bitişik Yazım: Bitişik yazıldığında iken ekinin başındaki i ünlüsü düşer.

Ancak iken ekinin çok önemli bir istisnası vardır:

İSTİSNA: Bitişik yazılan -ken eki, BÜYÜK ÜNLÜ UYUMUNA UYMAZ.

Eklendiği kelimenin son ünlüsü ne kadar kalın (a, ı, o, u) olursa olsun, bu ek her zaman ince (-ken) kalır. Asla -kan şeklinde yazılmaz.

Kural 3.A: Ünsüzle Biten Kelimelerde “iken” (-ken)

  • durgun (u – kalın) + iken -> durgunken (durgunkan değil)
  • olgun (u – kalın) + iken -> olgunken
  • uyur (u – kalın) + iken -> uyurken
  • yazar (a – kalın) + iken -> yazarken
  • gülmüş (ü – ince) + iken -> gülmüşken
  • öğretmen (e – ince) + iken -> öğretmenken

Kural 3.B: Ünlüyle Biten Kelimelerde “iken” (-yken)

Kelime ünlüyle bittiğinde araya y kaynaştırma harfi girer ve i düşer. Büyük ünlü uyumuna uymama kuralı burada da geçerlidir. Ek, her zaman -yken şeklindedir, asla -ykan olmaz.

  • evde (e – ince) + iken -> evdeyken
  • okulda (a – kalın) + iken -> okuldayken (okuldaykan değil)
  • yolda (a – kalın) + iken -> yoldayken
  • okumakta (a – kalın) + iken -> okumaktayken
  • lisede (e – ince) + iken -> lisedeyken

Özel İsimlerde Ek-fiil Yazılışı

Ek-fiiller özel isimlere bitişik yazıldığında, gelen ek kesme işareti (‘) ile ayrılır. Tüm ses kuralları (büyük ünlü uyumu, kaynaştırma ve sertleşme) aynen geçerlidir.

  • Ahmet + idi -> Ahmet’ti (Sertleşme var)
  • Ayşe + imiş -> Ayşe’ymiş (Kaynaştırma var)
  • İstanbul + ise -> İstanbul’sa (Büyük ünlü uyumu)
  • Ankara'da + iken -> Ankara’dayken (Kaynaştırma ve ünlü uyumuna uymama kuralı)

Ek-fiilin yazılışını özetlemek gerekirse:

  1. Ayrı Yazım (Her Zaman Doğru): idi, imiş, ise, iken kelimeleri ayrı yazılabilir.
  2. Bitişik Yazım (Yaygın Kullanım):
    • Başlarındaki i ünlüsü daima düşer.
    • Ünlüyle biten kelimeye gelirse y kaynaştırma harfi alır.
    • idi, imiş, ise ekleri Büyük Ünlü Uyumuna Uyar.
    • iken eki (-ken, -yken) Büyük Ünlü Uyumuna Uymaz.
    • Sert ünsüzle (fıstıkçı şahap) biten kelimelere -di eki geldiğinde -ti olarak sertleşir.

Bu kurallara hakim olmak, Türkçede en sık kullanılan yapıların yazımında ustalaşmanızı sağlayacaktır…

Lütfen Dikkat! Sitemizi kaynak göstermeden kesinlikle alıntı yapmayınız!!!

  • Ek-fiilin Yazılışı
    EK-FİİLİN YAZILIŞI: İDİ, İMİŞ, İSE, İKEN AYRI MI BİTİŞİK Mİ?
    Türkçe dil bilgisinin en işlevsel ve en “joker” yapılarından biri olan ek-fiil (ek-eylem), kelimelerin cümle içinde yüklem olmasını sağlayan temel bir araçtır. İsimleri ve isim soylu sözcükleri…
  • Pekiştirmeli sözlerin yazılışı...
    PEKİŞTİRMELİ SÖZLERİN YAZILIŞI
    Türkçe, anlamı vurgulamak ve duyguyu güçlendirmek için çok zengin yöntemlere sahip bir dildir. Bu yöntemlerin en sık kullanılanı şüphesiz “pekiştirme”dir. Pekiştirmeli sözlerin yazılışı kurallarına göre bir rengin…
  • İle'nin yazılışı
    İLE’NİN YAZILIŞI: AYRI MI BİTİŞİK Mİ? (-la, -le)
    Türkçede hem yazarken hem de konuşurken en sık kullandığımız, ancak yazımı konusunda en çok kafa karışıklığı yaşanan yapılardan biri İle’nin yazılışı, yani “ile” kelimesidir. Kimi zaman “ve”…
  • Uzun ünlü ve telaffuz farklılıkları.
    UZUN ÜNLÜ ve TELAFFUZ FARKLILIKLARI
    Türkçe, ses yapısı (fonetik) bakımından zengin ve kurallı bir dildir. Dilimizin ses özelliklerinden biri de ünlülerle ilgilidir. Türkçe üzerine çalışanların veya dil bilgisine meraklı kişilerin sıkça karşılaştığı…
  • Türkçe Cümle Yapısı ve Dil Bilgisi Öğeleri
    TÜRKÇE CÜMLE YAPISI VE DİL BİLGİSİ ÖĞELERİ
    Türkçe, bir duyguyu, düşünceyi veya olayı anlatmak için kelimelerin belirli bir düzen içinde bir araya gelmesiyle oluşan “cümle” temeline dayanır. Türkçe Cümle Yapısı ve Dil Bilgisi Öğeleri,…
  • Hece yapısı ve satır sonunda kelimelerin bölünmesi.
    HECE YAPISI VE SATIR SONUNDA KELİMELERİN BÖLÜNMESİ
    Türkçede metin yazarken, özellikle defter veya bilgisayar ekranı gibi sınırlı bir alanda, satırın sonuna geldiğimizde kelimeleri bölmek sıkça karşılaşılan bir durumdur. Ancak bu bölme işlemi, dilimizin temel…
KategoriTÜRKÇE YAZIM KILAVUZU
Etiketler-di -miş -se Ekleri -ken Eki Yazılışı Büyük Ünlü Uyumu Dil Bilgisi Ek Eylem Nasıl Yazılır Ek-fiil Bitişik mi Ayrı mı Ek-fiilin Yazılışı İdi İmiş İse Yazılışı İken Yazılışı TDK Yazım Kuralları Türkçe Ders Notları Ünsüz Sertleşmesi Yazım Yanlışları Ydy Ydi Ymuş Ymüş Ekleri

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir