PEKİŞTİRMELİ SÖZLERİN YAZILIŞI

Türkçe, anlamı vurgulamak ve duyguyu güçlendirmek için çok zengin yöntemlere sahip bir dildir. Bu yöntemlerin en sık kullanılanı şüphesiz “pekiştirme”dir. Pekiştirmeli sözlerin yazılışı kurallarına göre bir rengin sadece “mavi” olmadığını, “masmavi” olduğunu; bir evin sadece “temiz” değil, “tertemiz” olduğunu belirtermek suretiyle anlamına güç katarız.

Ancak bu güçlü ifadeleri yazıya dökerken sıkça tereddüt yaşanır: “Masmavi” bitişik mi yazılır, yoksa “mas mavi” şeklinde ayrı mı? Türk Dil Kurumu (TDK), bu konudaki kuralı Yazım Kılavuzu’nda çok net bir şekilde belirlemiştir.

Bu makalede, pekiştirmeli sözlerin ne olduğunu, nasıl oluşturulduğunu ve TDK’ye göre nasıl yazılması gerektiğini detaylı örneklerle inceleyeceğiz.

Pekiştirmeli Söz Nedir ve Nasıl Oluşturulur?

Pekiştirme, en basit tanımıyla, bir sıfatın veya zarfın anlamını “çok, en, aşırı” gibi ek bir kelime kullanmadan güçlendirme yöntemidir. Türkçede pekiştirme yapmanın en yaygın yolu, “M, P, R, S” seslerini kullanmaktır.

Bu kural genellikle şu şekilde işler:

1. Kelimenin ilk hecesi (veya ilk ünlüsüne kadarki kısmı) alınır.
2. Bu kısmın sonuna uygun olan m, p, r, s ünsüzlerinden biri eklenir.
3. Oluşan bu yeni hece, kelimenin orijinal hâlinin başına eklenir.

• Sarı -> Sa + p + sarı = Sapsarı (Çok sarı)
• Mavi -> Ma + s + mavi = Masmavi (Çok mavi)
• Temiz -> Te + r + temiz = Tertemiz (Çok temiz)
• Beyaz -> Be + m + beyaz = Bembeyaz (Çok beyaz)

Bu yöntemle oluşturulan yeni kelimeye “pekiştirmeli söz” denir.

TDK Kuralı: Pekiştirmeli Sözler Bitişik Yazılır

Gelelim en temel kurala. Türk Dil Kurumu, bu konuda hiçbir istisnaya yer bırakmaz:

Kural: Sıfat veya zarf görevindeki pekiştirmeli sözler bitişik (birleşik) yazılır.

Bu kelimeleri ayrı yazmak (örneğin: sapa sağlam, mas mavi) ciddi bir yazım yanlışıdır. Çünkü pekiştirme işlemi sonucunda ortaya çıkan yapı, artık iki ayrı kelime değil, anlamı güçlenmiş tek bir kelimedir.

TDK’nin Yazım Kılavuzu‘nda verdiği temel örnekler şunlardır:

• apaçık
• apak
• büsbütün
• çepeçevre
• çırılçıplak
• dümdüz
• düpedüz
• gömgök
• güpegündüz
• kapkara
• kupkuru
• masmavi
• mosmor
• paramparça
• sapasağlam
• sapsarı
• sırıl­sıklam (veya sıra­sıklam)
• sipsivri
• yemyeşil

Bol Örneklerle Pekiştirmeli Sözlerin Yazılışı

Bu kuralı daha iyi kavramak için pekiştirme harflerine (m, p, r, s) göre gruplandırılmış örneklere bakalım:

‘P’ Sesi ile Yapılanlar (Genellikle ‘A, S’ ile başlayan kelimelerde)

• sağlam -> sapasağlam
• sarı -> sapsarı
• sivri -> sipsivri (Burada ‘s’ tercih edilmiştir, TDK örneği)
• açık -> apaçık
• ak (beyaz) -> apak
• ayrı -> apayrı
• dolu -> dopdolu

‘M’ Sesi ile Yapılanlar (Genellikle ‘B, Y, D’ ile başlayan kelimelerde)

• beyaz -> bembeyaz
• boş -> bomboş
• bütün -> büsbütün
• düz -> dümdüz
• yeşil -> yemyeşil
• gök -> gömgök (TDK örneği)
• siyah -> simsiyah (İstisnai olarak ‘s’ yerine ‘m’ gelmiştir)

‘S’ Sesi ile Yapılanlar (Genellikle ‘M, B’ ile başlayan kelimelerde)

• mavi -> masmavi
• mor -> mosmor
• belli -> besbelli
• sert -> sessert
• sıkı -> sımsıkı
• sıklam -> sımsıklam (veya sırsıklam, sırıl­sıklam)

‘R’ Sesi ile Yapılanlar (Genellikle ‘T, Ç’ ile başlayan kelimelerde)

• temiz -> tertemiz
• çevre -> çepeçevre (TDK örneği)
• çıplak -> çırılçıplak (TDK örneği, ‘ı’ ve ‘l’ türemiş)

Kural Dışı (İstisnai) Oluşan Pekiştirmeler

Yukarıdaki “m, p, r, s” kuralı en yaygın olanıdır. Ancak bazı pekiştirmeli sözler, bu kuralın dışına çıkarak araya ünlü veya hece alarak oluşur.

Kural değişmez: Bu istisnai yapılar da daima bitişik yazılır.

• sağlam -> sap-a-sağlam -> sapasağlam
• gündüz -> güp-e-gündüz -> güpegündüz
• düz -> düp-e-düz -> düpedüz
• yalnız -> yap-a-yalnız -> yapayalnız
• çıplak -> çır-ıl-çıplak -> çırılçıplak (veya çırçıplak)
• parça -> par-am-parça -> paramparça
• sefil -> ser-sefil -> sersefil
• karışık -> kar-ma-karışık -> karmakarışık

En Önemli Karışıklık: Pekiştirme ve İkileme Farkı

Pekiştirmeli sözlerin yazımında yapılan en büyük hata, onları “ikilemeler” ile karıştırmaktır.

• Pekiştirme: Anlamı güçlendiren, “m, p, r, s” sesleriyle türetilen ve bitişik yazılan tek bir kelimedir. (Örn: tertemiz)
• İkileme: Aynı kelimenin, zıt anlamlı kelimelerin veya yakın anlamlı kelimelerin tekrarıyla oluşan ve daima ayrı yazılan bir kelime grubudur. (Örn: temiz temiz)

Bu iki yapının anlamı ve yazımı tamamen farklıdır:

Unutulmamalıdır ki, ikilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti (virgül vb.) girmez.

Cümle İçinde Sıfat ve Zarf Görevleri

TDK’nin pekiştirmeli sözlerin yazılışı kuralında belirttiği gibi, bu sözler cümlede sıfat veya zarf göreviyle kullanılırlar.

• Sıfat Görevi (İsmi Niteler):
  • Masmavi gökyüzü hepimizi büyüledi. (Nasıl gökyüzü?)
  • Tertemiz kıyafetlerini giydi. (Nasıl kıyafetler?)
  • Sapasağlam duruyordu. (Bu cümlede ‘durmak’ fiilini nitelediği için zarftır.)
  • Sımsıcak bir çorba içtik. (Nasıl çorba?)
• Zarf Görevi (Fiili veya Durumu Niteler):
  • Her şeyi apaçık anlattı. (Nasıl anlattı?)
  • Olay güpegündüz yaşandı. (Ne zaman yaşandı?)
  • Onu görünce büsbütün şaşırdı. (Ne kadar/nasıl şaşırdı?)
  • Ev karmakarışık olmuş. (Nasıl olmuş?)

Türkçede anlamı kuvvetlendirmek için kullandığımız pekiştirmeli sözlerin yazımı tek bir kurala tabidir: İster “m, p, r, s” kuralıyla (masmavi, tertemiz) isterse istisnai yollarla (paramparça, güpegündüz) oluşturulsun, pekiştirmeli sözler daima bitişik yazılır.

Bu kelimeleri, ayrı yazılan ikilemelerle (temiz temiz, mavi mavi) karıştırmamak, dilimizi doğru kullanmanın en önemli adımlarından biridir…

Lütfen Dikkat! Sitemizi kaynak göstermeden kesinlikle alıntı yapmayınız!!!

• 
  EK-FİİLİN YAZILIŞI: İDİ, İMİŞ, İSE, İKEN AYRI MI BİTİŞİK Mİ?
  Türkçe dil bilgisinin en işlevsel ve en “joker” yapılarından biri olan ek-fiil (ek-eylem), kelimelerin cümle içinde yüklem olmasını sağlayan temel bir araçtır. İsimleri ve isim soylu sözcükleri…
• 
  PEKİŞTİRMELİ SÖZLERİN YAZILIŞI
  Türkçe, anlamı vurgulamak ve duyguyu güçlendirmek için çok zengin yöntemlere sahip bir dildir. Bu yöntemlerin en sık kullanılanı şüphesiz “pekiştirme”dir. Pekiştirmeli sözlerin yazılışı kurallarına göre bir rengin…
• 
  İLE’NİN YAZILIŞI: AYRI MI BİTİŞİK Mİ? (-la, -le)
  Türkçede hem yazarken hem de konuşurken en sık kullandığımız, ancak yazımı konusunda en çok kafa karışıklığı yaşanan yapılardan biri İle’nin yazılışı, yani “ile” kelimesidir. Kimi zaman “ve”…
• 
  UZUN ÜNLÜ ve TELAFFUZ FARKLILIKLARI
  Türkçe, ses yapısı (fonetik) bakımından zengin ve kurallı bir dildir. Dilimizin ses özelliklerinden biri de ünlülerle ilgilidir. Türkçe üzerine çalışanların veya dil bilgisine meraklı kişilerin sıkça karşılaştığı…
• 
  TÜRKÇE CÜMLE YAPISI VE DİL BİLGİSİ ÖĞELERİ
  Türkçe, bir duyguyu, düşünceyi veya olayı anlatmak için kelimelerin belirli bir düzen içinde bir araya gelmesiyle oluşan “cümle” temeline dayanır. Türkçe Cümle Yapısı ve Dil Bilgisi Öğeleri,…
• 
  HECE YAPISI VE SATIR SONUNDA KELİMELERİN BÖLÜNMESİ
  Türkçede metin yazarken, özellikle defter veya bilgisayar ekranı gibi sınırlı bir alanda, satırın sonuna geldiğimizde kelimeleri bölmek sıkça karşılaşılan bir durumdur. Ancak bu bölme işlemi, dilimizin temel…

• 
  AÇIK KAYNAK BİLGİSAYARLI GÖRÜ: OPENCV VE YOLOV8 İLE GÖRÜNTÜ İŞLEME DÜNYASINA ADIM
  Dijital çağın en heyecan verici ve dönüştürücü teknolojilerinden biri olan Bilgisayarlı Görü (Computer Vision), makinelerin insan gibi “görmesini” ve gördüklerini anlamlandırmasını sağlar. Otonom araçlardan yüz tanıma sistemlerine,…
• 
  AI İLE OTOMATİK KOD ÜRETİMİ
  Yazılım geliştirme dünyası, son birkaç yılda üretken yapay zekanın (Generative AI) yükselişiyle köklü bir dönüşümün eşiğine geldi. Onlarca yıldır geliştiriciler, kod tamamlama (IntelliSense) ve kod parçacıkları (snippets)…
• 
  AÇIK KAYNAK BÜYÜK DİL MODELLERİ (LLM): AI DEVRİMİ
  Son birkaç yıl, yapay zeka (AI) alanında baş döndürücü bir hıza sahne oldu. ChatGPT, Claude ve Gemini gibi güçlü Büyük Dil Modelleri (Large Language Models – LLM),…
• 
  VERİ GİZLİLİĞİ VE AÇIK KAYNAK AI: MAHREMİYET DEVRİMİNİN YENİ SINIRI
  Yapay zeka (AI), sağlık hizmetlerinden finansa, eğitimden kişisel asistanlara kadar hayatımızın her alanını dönüştürme potansiyeline sahip. Ancak bu devrimin yakıtı “veri”dir. AI modelleri, ne kadar çok ve…
• 
  AÇIK KAYNAK MAKİNE ÖĞRENİMİ KÜTÜPHANELERİ: DERİN ÖĞRENMEDEN VERİ BİLİMİNE BİR REHBER
  Yapay zeka ve makine öğrenimi (deep learning), günümüz teknolojisinin en hızlı gelişen alanlarından biridir. Bu devrimin arkasındaki itici güç ise büyük ölçüde açık kaynak makine öğrenimi kütüphaneleri…
• 
  LibreOffice: NEYİ EKSİK Kİ BEDAVA OLMASINA RAĞMEN KULLANMIYORSUNUZ?
  Her ay ya da her yıl, kredi kartı ekstrenizde beliren o tanıdık isim… Yıllardır kullandığınız, belki de bilgisayarınızı ilk açtığınız günden beri hayatınızda olan ve o LibreOffice…