HECE YAPISI VE SATIR SONUNDA KELİMELERİN BÖLÜNMESİ

Türkçede metin yazarken, özellikle defter veya bilgisayar ekranı gibi sınırlı bir alanda, satırın sonuna geldiğimizde kelimeleri bölmek sıkça karşılaşılan bir durumdur. Ancak bu bölme işlemi, dilimizin temel taşı olan hece yapısına uygun olarak yapılmadığında ciddi yazım yanlışlarına yol açar. Hece yapısı ve satır sonunda kelimelerin bölünmesi kurallarına göre bir kelimeyi satır sonunda doğru bölebilmek, öncelikle o kelimeyi doğru heceleyebilmekten geçer.

Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçenin hece yapısını ve satır sonunda kelimelerin nasıl bölüneceğini net kurallarla belirlemiştir. Bu kurallar, yazıda bütünlüğü sağlamak ve okumayı kolaylaştırmak için hayati önem taşır. Bu makalede, hece yapısının temellerinden başlayarak satır sonunda ayırma kurallarının tüm detaylarını inceleyeceğiz.

Türkçede Hece Yapısının Temel Kuralları

Hece, bir kelimenin tek bir ağız hareketiyle çıkan ses veya ses topluluğudur. Türkçede her hecede mutlaka bir ünlü harf bulunur. Kelimelerin hecelere ayrılması, satır sonu bölmesinin ilk ve en önemli adımıdır.

Heceleme yapılırken şu temel TDK kuralları uygulanır:

1. İki Ünlü Arasındaki Ünsüz (V-C-V)

Kelime içinde iki ünlü harf arasında kalan bir ünsüz harf, kendisinden sonraki ünlüyle birlikte yeni bir hece kurar.

• a-ra-ba (Yanlış: ar-a-ba)
• bi-çi-mi-ne (Yanlış: biç-im-i-ne)
• in-sa-nın (Yanlış: ins-a-nın)
• ka-ra-ca (Yanlış: kar-a-ca)
• ö-ğren-ci

2. Yan Yana Gelen İki Ünsüz (V-C-C-V)

Kelime içinde yan yana gelmiş iki ünsüz harf varsa, bu ünsüzlerden ilki kendinden önceki ünlüyle, ikincisi ise kendinden sonraki ünlüyle hece kurar.

• al-dı
• bir-lik
• sev-mek
• gel-di
• Kür-şat

3. Yan Yana Gelen Üç Ünsüz (V-C-C-C-V)

Bu durum Türkçede daha nadir görülse de kuralı nettir. Kelime içinde yan yana gelen üç ünsüz harften ilk ikisi kendinden önceki ünlüyle, üçüncüsü ise kendinden sonraki ünlüyle hece kurar.

• alt-lık
• Türk-çe
• kork-mak
• sert-lik

4. Batı Kökenli (Alıntı) Kelimelerin Hecelenmesi

Dilimize Batı dillerinden giren kelimeler, orijinal dillerindeki hece yapısına göre değil, Türkçenin hece yapısı kurallarına göre hecelere ayrılır.

• band-rol (Yanlış: ban-drol)
• kont-rol (Yanlış: kon-trol)
• port-re
• prog-ram (Yanlış: pro-gram)
• sant-ral
• sürp-riz
• tund-ra
• volf-ram

Satır Sonunda Kelimelerin Bölünmesi Kuralları

Hece yapısı ve satır sonunda kelimelerin bölünmesi kurallarındaki hece yapısının nasıl çalıştığını öğrendikten sonra, satır sonuna sığmayan kelimeleri nasıl böleceğimize geçebiliriz.

Temel Kural: Türkçede satır sonunda kelimeler bölünebilir fakat heceler bölünemez. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken, hece ayrımının yapıldığı yere kısa çizgi (-) konur.

Aşağıdaki Ömer Seyfettin’den alınan paragraf, bu kullanımı net bir şekilde göstermektedir:

Burasını ilk defa görüyormuş gibi duvarlara, perdelere, möblelere, eş-

yalara bakıyor, hayret ediyordu. Bütün bu muhitte Türk hayatına, Türk ruhu-

na ait bir gölge, bir çizgi bile yoktu. Birden Bursa’daki çocukluğunun geçti-

ği babaevini hatırladı; sofada rahat ve beyaz örtülü divanlar vardı.

Ancak bu basit kuralın, öğrencilerin en çok hata yaptığı çok kritik alt kuralları vardır.

1. En Önemli Kural: Satır Sonunda ve Başında Asla Tek Harf Bırakılmaz!

Satır sonunda kelimeleri bölerken yapılan en yaygın hata budur. Bir kelime bölünürken, satırın sonunda (üst satırda) veya satırın başında (alt satırda) tek bir harf (özellikle tek ünlü harf) yalnız bırakılamaz.

YANLIŞ Kullanımlar:

• …………………………………………………………………………………………….. u- çurtma (Burada ‘u’ harfi üst satırda tek kalmıştır.)
• …………………………………………………………………………………….. müdafa- a (Burada ‘a’ harfi alt satırda tek kalmıştır.)

DOĞRU Kullanımlar:

• …………………………………………………………………………………………uçurt- ma (Kelime, hecesine uygun ve tek harf kalmayacak şekilde bölünmüştür.)
• ……………………………………………………………………………………….. müda- faa (Kelime, hecesine uygun ve alt satırda tek harf kalmayacak şekilde bölünmüştür.)

Diğer Örnekler:

• arabası kelimesi;
  • a-rabası (YANLIŞ, üstte tek harf)
  • araba-sı (DOĞRU)
• müdafaa kelimesi;
  • müdafa-a (YANLIŞ, altta tek harf)
  • müda-faa (DOĞRU)
  • mü-dafaa (DOĞRU)

2. Bitişik Yazılan Kelimelerin Bölünmesi

Bitişik yazılan birleşik kelimelerde (örneğin ilkokul, başöğretmen) heceleme, bu kelimeler tek bir kelimeymiş gibi yapılır. Bu noktada Türkçenin şu kuralı devreye girer: İlk heceden sonraki heceler daima ünsüzle başlar.

Bu kural, birleşik kelimelerin bölünmesinde sıkça hata yapılmasına neden olur.

Örnek: “ilkokul” Kelimeyi ilk-o-kul şeklinde hecelemek ve bölmek YANLIŞTIR. Çünkü “o” hecesi (ikinci hece) bir ünlüyle başlamıştır. Bu kurala sadece kelimenin ilk hecesi uymayabilir.

• Doğru Heceleme: il-ko-kul
• Satır Sonu Bölmesi: ………………… il- kokul

Örnek: “başöğretmen” Kelimeyi baş-öğ-ret-men şeklinde hecelemek YANLIŞTIR.

• Doğru Heceleme: ba-şöğ-ret-men
• Satır Sonu Bölmesi: ………………… ba- şöğretmen VEYA ………………… başöğ- retmen

Diğer Örnekler:

• Ka-ra-os-ma-noğ-lu (Yanlış: Kara-osman-oğlu)
• ha-nı-me-li (Yanlış: hanım-eli)
• ke-çi-boy-nu-zu (Yanlış: keçi-boynuzu)

3. Kesme İşareti Olan Özel Adların Bölünmesi

Satır sonuna özel bir ad ve ona gelen ek denk gelirse, buradaki kural daha da basitleşir. Eğer kelime kesme işaretinin (‘) olduğu yerden bölünecekse, kısa çizgi (-) kullanılmaz. Yalnızca kesme işareti kullanılır.

• ……………………………………………………………………………………… Edirne’ nin… (Buraya ayrıca kısa çizgi - konulmaz.)
• …………………………………………………………………………………….. Ankara’ dan…
• ……………………………………………………………………………………….. 1996’ da…

Önemli Not: Eğer kelimeyi kesme işaretinden değil de daha önceki bir heceden bölmek gerekirse (örn: İstanbul'daki), normal hece bölme kuralı uygulanır ve kesme işareti alt satırda kalır.

• ………………………………………………………………………………… İstan- bul'daki… (DOĞRU)

Türkçede hece yapısı ve kelime bölme kuralları, yazının akıcılığı ve doğruluğu için temel niteliktedir. Bu kuralları özetlemek gerekirse:

1. Önce kelimeyi TDK’nin V-C-V, V-C-C-V ve V-C-C-C-V kurallarına göre doğru heceleyin.
2. Bölme işlemini mutlaka hece sınırından yapın ve kısa çizgi (-) kullanın.
3. Asla satır sonunda veya satır başında tek bir harf bırakmayın (u-çurtma veya müdafa-a gibi).
4. Birleşik kelimeleri (ilkokul gibi) tek bir kelime gibi heceleyin (il-ko-kul).
5. Eğer ayırma tam kesme işaretine denk gelirse, kısa çizgi kullanmayın, sadece kesme işareti (‘) yeterlidir.

Bu kurallara dikkat etmek, yazılarınızı daha profesyonel, okunaklı ve dil bilgisi açısından kusursuz hâle getirecektir…

Kaynak: Türk Dil Kurumu

Lütfen Dikkat! Sitemizi kaynak göstermeden kesinlikle alıntı yapmayınız!!!

• 
  EK-FİİLİN YAZILIŞI: İDİ, İMİŞ, İSE, İKEN AYRI MI BİTİŞİK Mİ?
  Türkçe dil bilgisinin en işlevsel ve en “joker” yapılarından biri olan ek-fiil (ek-eylem), kelimelerin cümle içinde yüklem olmasını sağlayan temel bir araçtır. İsimleri ve isim soylu sözcükleri…
• 
  PEKİŞTİRMELİ SÖZLERİN YAZILIŞI
  Türkçe, anlamı vurgulamak ve duyguyu güçlendirmek için çok zengin yöntemlere sahip bir dildir. Bu yöntemlerin en sık kullanılanı şüphesiz “pekiştirme”dir. Pekiştirmeli sözlerin yazılışı kurallarına göre bir rengin…
• 
  İLE’NİN YAZILIŞI: AYRI MI BİTİŞİK Mİ? (-la, -le)
  Türkçede hem yazarken hem de konuşurken en sık kullandığımız, ancak yazımı konusunda en çok kafa karışıklığı yaşanan yapılardan biri İle’nin yazılışı, yani “ile” kelimesidir. Kimi zaman “ve”…
• 
  UZUN ÜNLÜ ve TELAFFUZ FARKLILIKLARI
  Türkçe, ses yapısı (fonetik) bakımından zengin ve kurallı bir dildir. Dilimizin ses özelliklerinden biri de ünlülerle ilgilidir. Türkçe üzerine çalışanların veya dil bilgisine meraklı kişilerin sıkça karşılaştığı…
• 
  TÜRKÇE CÜMLE YAPISI VE DİL BİLGİSİ ÖĞELERİ
  Türkçe, bir duyguyu, düşünceyi veya olayı anlatmak için kelimelerin belirli bir düzen içinde bir araya gelmesiyle oluşan “cümle” temeline dayanır. Türkçe Cümle Yapısı ve Dil Bilgisi Öğeleri,…
• 
  HECE YAPISI VE SATIR SONUNDA KELİMELERİN BÖLÜNMESİ
  Türkçede metin yazarken, özellikle defter veya bilgisayar ekranı gibi sınırlı bir alanda, satırın sonuna geldiğimizde kelimeleri bölmek sıkça karşılaşılan bir durumdur. Ancak bu bölme işlemi, dilimizin temel…