YABANCI ÖZEL ADLARIN YAZILIŞI

Yabancı özel adların yazılışı, Türkçede en sık kafa karıştıran konulardan biridir. Mesela “Paris”i Türkçe okunuşu ile yazıyoruz da “New York”u yazarken neden orijinal biçimi ile kullanıyoruz? Ya da neden “Tolstoy” yazıyoruz da “Aristo” diyoruz?

Dilimiz, tarih boyunca pek çok farklı kültürle etkileşime girmiş ve bu etkileşim, kelime dağarcığımıza zenginlik katmıştır. Ancak bu durum, özellikle farklı alfabeler veya dillerden gelen özel adların (kişi, yer, kurum adları) nasıl yazılacağı konusunda bazı soru işaretlerini de beraberinde getirir.

Bu soruların cevabı, Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından belirlenen net kurallarda gizlidir. Bu kurallar, dilimizde bir standart oluşturmayı, yazıda birliği sağlamayı ve anlam karmaşasını önlemeyi amaçlar. Yabancı özel adların yazımını, geldikleri dil ailesine ve alfabeye göre farklı kategorilerde incelemek gerekir.

1. Latin Harflerini Kullanan Dillerdeki Özel Adlar

En sık karşılaştığımız grup budur. İngilizce, Fransızca, Almanca, İspanyolca, İtalyanca gibi Latin alfabesi kullanan dillerden gelen özel adlar için TDK’nin temel kuralı çok nettir:

Kural: Latin harflerini kullanan dillerdeki özel adlar, özgün biçimleriyle (orijinal hâlleriyle) yazılır.

Bu kural, o adın Türkçede nasıl okunduğuna bakılmaksızın, o dilde nasıl yazılıyorsa Türkçede de öyle yazılması gerektiğini belirtir.

Kişi Adlarından Örnekler:

• Ludwig van Beethoven
• Lord Byron
• Miguel de Cervantes
• Frédéric Chopin
• Grimm Kardeşler
• Victor Hugo
• Molière
• Jean-Jacques Rousseau
• William Shakespeare
• Voltaire

Yer Adlarından Örnekler:

• Bologna
• Buenos Aires
• Cannes
• New York
• Nice
• Rio de Janeiro
• Wuppertal
• Ile-de-France

Önemli Not (Telaffuz): TDK, bu adların orijinal yazılmasını zorunlu kılarken, özellikle metinlerde veya sözlüklerde ihtiyaç duyulması hâlinde, okunuşlarının ayraç içinde gösterilebileceğini belirtir. Örneğin: Shakespeare (Şekspir), Cervantes (Servantes).

2. En Önemli İstisna: Dilimize Yerleşmiş Batı Kökenli Adlar

Yukarıdaki “orijinal yazılır” kuralının çok güçlü bir istisnası vardır. Bazı Batı kökenli kişi ve yer adları, dilimize çok uzun zaman önce girmiş, Türkçenin ses yapısına uyum sağlamış ve bu şekilde yerleşmiştir.

Bu adları orijinal biçimleriyle yazmak (örneğin “London” veya “Paris”) hem okunuşu zorlaştırır hem de dilin doğal akışına aykırı düşer.

Kural: Eskiden dilimize yerleşmiş bazı Batı kökenli kişi ve yer adları, Türkçe söylenişlerine göre yazılır.

Kişi Adlarından Örnekler:

• Napolyon (Napoléon değil)
• Şarlken (Charlemagne değil)
• Şarl (Demirbaş Şarl) (Charles değil)

Yer Adlarından Örnekler:

• Atina (Athina değil)
• Brüksel (Bruxelles değil)
• Cenevre (Genève değil)
• Londra (London değil)
• Marsilya (Marseille değil)
• Münih (München değil)
• Paris (Paris değil, okunuşu aynı olsa da)
• Roma (Roma değil, İtalyancasıyla aynı)
• Venedik (Venezia değil)
• Viyana (Wien değil)
• Zürih (Zürich değil)

Ülke Adlarından Örnekler:

• Hollanda
• Letonya
• Lüksemburg
• Norveç
• İspanya
• İsveç

3. Türetilmiş Akım Adları ve Ayrı Yazılan Yer Adları

Yabancı özel adlarla ilgili iki yardımcı kural daha bulunmaktadır:

Akım Adları (İdeolojiler, Düşünceler): Yabancı özel adlardan türetilmiş akım adları (“-izm”, “-cilik” vb. ekler aldığında) Türkçe söylenişlerine göre yazılır.

• Dekartçılık (Descartes’çılık değil)
• Kalvenizm (Calvinizm değil)
• Kalvenci
• Lütercilik
• Marksizm
• Marksist

Ayrı Yazılan Yer Adları: Ait olduğu dilde birden fazla kelimeden oluşan ve ayrı yazılan yer adları, Türkçede de ayrı yazılır.

• Buenos Aires (Bitişik yazılmaz)
• Frankfurt am Main
• Hyde Park
• Mont Blanc
• New Orleans
• San Marino
• Rio de Janeiro

4. Arapça ve Farsça Özel Adlar

Yabancı özel adların yazılışı kurallarına göre Arapça ve Farsça, kültür ve dil tarihimiz açısından çok önemli bir yer tutar. Bu dillerden aldığımız özel adlar, artık Türkçenin kendi ses ve yapı özelliklerine tamamen uyum sağlamıştır.

Kural: Kökeni Arapça ve Farsça olan kişi ve yer adları, Türkçenin ses ve yapı özelliklerine göre yazılır. Orijinal Arapça veya Farsça imlaları dikkate alınmaz.

Kişi Adlarından Örnekler:

• Ahmet, Mehmet, Fuat, Ömer, Rıza, Ali, Hüseyin
• Bedrettin, Necmettin, Nizamettin, Saadettin (Bu gibi birleşik adlar da Türkçenin kurallarına uyar.)

Yer Adlarından Örnekler:

• Cezayir, Fas, Filistin, Mısır, Suudi Arabistan
• Bağdat, Cidde, Halep, İsfahan, İskenderiye
• Medine, Mekke, Şam, Şiraz, Tahran, Tebriz
• Trablusgarp

5. Yunanca Özel Adlar

Yunanca adların yazımında iki farklı durum söz konusudur.

Genel Kural: Yunanca adlar yazılırken, Yunan harflerinin ses değerlerini karşılayan Türk harfleri kullanılır (transkripsiyon).

• Homeros
• Herodotos
• Euripides
• Sokrates
• Aristoteles
• Platon
• Venizelos, Karamanlis, Papandreu (Modern Yunan adları)

Yerleşmiş İstisnalar: Tıpkı Batı dillerinde olduğu gibi, özellikle antik dönem filozof ve bilim insanlarının adları, dilimize yüzyıllar içinde farklı biçimlerde yerleşmiştir. Bu yerleşmiş biçimler de doğru kabul edilir.

• Herodot (Herodotos yerine)
• Sokrat (Sokrates yerine)
• Aristo (Aristoteles yerine)
• Eflatun (Platon yerine)
• Pisagor (Pythagoras yerine)
• Öklid (Eukleides yerine)

6. Rusça Özel Adlar (Kiril Alfabesi)

Kiril alfabesi kullanan Rusçadan gelen özel adlar için kural, ses temellidir.

Kural: Rusça özel adlar yazılırken, Rus harflerinin ses değerlerini karşılayan Türk harfleri kullanılır (transkripsiyon).

• Bolşevik
• Brejnev
• Çaykovski
• Çehov
• Dostoyevski
• Gogol
• Gorbaçov
• Prokofyev
• Puşkin
• Şolohov
• Tolstoy
• Yeltsin

Yer Adlarından Örnekler:

• Moskova
• Petersburg
• Volga
• Yenisey

7. Uzak Doğu Dillerindeki Özel Adlar

Çince Adlar: Çince adlar, genellikle Türkçede yerleşmiş biçimlerine göre yazılır.

• Kanton, Nankin, Pekin, Şanghay, Huangho

Çincede soyadları (genellikle tek heceli) küçük adlardan önce gelir. Küçük adlar bir veya iki heceden oluşabilir ve heceler arasına çizgi konur:

• Sun Yat-sen
• Lin Yu-tang
• İstisna: Konfüçyüs gibi çok yaygınlaşmış adlar bitişik yazılır.

Japonca Adlar: Japonca adlar da Türkçede yerleşmiş biçimlerine göre yazılır.

• Tokyo, Hiroşima, Nagazaki, Osaka, Kyoto
• Hirohito, Sbuishi Kato

8. Türk Devletleri ve Topluluklarındaki Özel Adlar

Diğer Türk devletleri ve topluluklarındaki kişi ve yer adları, ortak kültürel bağ nedeniyle Türkçede yerleşmiş ve bilinen biçimleriyle yazılır.

• Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan
• Taşkent, Semerkant, Bakü, Bişkek
• Cengiz Aytmatov, Bahtiyar Vahapzade, İslam Kerimov, Muhtar Avazov

Özet olarak:

Yabancı özel adların yazılışı karmaşık görünse de temelde iki ana prensibe dayanır:

1. Latin Alfabesi Kullanan Diller: Kural olarak orijinal biçim esastır (Shakespeare, New York).
2. Dilimize Yerleşmiş Adlar ve Diğer Alfabeler (Kiril, Arap, Yunan): Kural olarak Türkçe okunuş veya yerleşmiş biçim esastır (Londra, Paris, Moskova, Bağdat, Aristo).

Türk Dil Kurumu’nun (TDK) belirlediği bu kurallara uymak, hem metinlerimizde yazım birliğini sağlamak hem de dilimizi doğru ve tutarlı kullanmak açısından büyük önem taşımaktadır…

Kaynak: Türk Dil Kurumu

Lütfen Dikkat! Sitemizi kaynak göstermeden kesinlikle alıntı yapmayınız!!!

• 
  FİİL ÇEKİMİ İLE İLGİLİ YAZILIŞLAR
  Türkçemiz, sondan eklemeli yapısıyla zengin ve dinamik bir dildir. Ancak bu yapı özellikle fiil çekimi konusunda konuşma dilinin (söyleyiş) ve yazı dilinin (yazılış) birbirinden farklılaşmasına neden olabilirmektedir.…
• 
  DEYİMLERİN YAZILIŞI
  Deyimlerin yazılışı, Türkçe metin hazırlarken en sık karıştırılın dil bilgisi konularından biridir. Mesela “Göz atmak” mı yoksa “gözatmak” mı?, “Kulak asmak” mı yoksa “kulakasmak” mı?… Türkçemiz bu…
• 
  KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU (Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu)
  Türkçe, ses bilgisi (fonetik) açısından dünyanın en zengin ve kurallı dillerinden biridir. Dilimizin bu ahenkli yapısının temel taşlarını da “ünlü uyumları” oluştururlar. Çoğumuz tarafından “Küçük Ünlü Uyumu”…
• 
  BÜYÜK ÜNLÜ UYUMU (Kalınlık-İncelik Uyumu)
  Türkçe, ses bilgisi (fonetik) açısından dünyanın en zengin ve kurallı dillerinden biridir. Dilimizin bu ahenkli yapısının temel taşlarını da “ünlü uyumları” oluştururlar. Çoğumuzun “Büyük Ünlü Uyumu” (kalınlık-incelik…
• 
  ÜNSÜZ TÜREMESİ (ÜNSÜZ İKİZLEŞMESİ)
  Güzel ve zengil Türkçemiz ses uyumları ve ses olayları bakımından dünyanın en zengin dillerinden biridir. Ve dilimizin bu ahenkli yapısını korumak ve doğru kullanmak hem yazılı hem…
• 
  ÜNLÜ DÜŞMESİ NEDİR? ÖRNEKLERLE DETAYLI ANLATIM
  Türkçe, yapısal olarak eklemeli bir dildir. Kelime köklerine veya gövdelerine getirilen ekler, kelimelerin anlamlarını veya cümle içindeki görevlerini değiştirir. Bu ekleme süreci sırasında, dilin akıcılığını ve fonetik…