SELİM SÂBİT EFENDİ
Modern pedagoji yöntemlerini benimseyerek eğitimde köklü değişiklikler yapmış, öğretmenlerin ve öğrencilerin yetiştirilmesinde önemli rol oynamıştır. Onun eserlerini ve eğitim anlayışını incelemek, Türkiye’nin eğitim tarihini ve modernleşme sürecini anlamak için önemli bir adımdır…
Hayatı, Eserleri ve Türk Eğitimindeki Yeri
Giriş
Selim Sâbit Efendi, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşamış önemli bir eğitimci, pedagog ve yazar olup, Türkiye’de modern eğitim bilimlerinin gelişimine öncülük etmiştir. “Rehnümâ-yı Muallimîn”, “Elifbâ-yı Osmânî”, “Muhtasar Târîh-i Osmânî” gibi eserleriyle tanınan Selim Sâbit Efendi, özellikle öğretmen eğitimi ve çağdaş pedagoji alanında yaptığı çalışmalarla Türk eğitim tarihinde önemli bir yere sahiptir. Onun hayatı, eserleri ve düşünceleri, Türkiye’nin eğitim sisteminin modernleşme sürecini anlamak açısından büyük önem taşır.
1. Çocukluk ve Eğitim Hayatı
1.1. Doğumu ve Ailesi
Selim Sâbit Efendi, 1829 yılında Kırklareli’nin Vize ilçesinde doğmuştur. Babası Mehmet Ağa, annesi ise bilinmemektedir. Babası Kırım Tatarı bir çiftçi olan Mehmet Ağa’dır. Ailesi, mütevazı bir kökene sahip olup, Selim Sâbit Efendi’nin eğitimine önem vermiştir.
1.2. İlk ve Orta Öğrenimi
İlk öğrenimini Vize’de tamamlayan Selim Sâbit Efendi, daha sonra eğitimine devam etmek için İstanbul‘a gitmiştir. Burada hem medrese eğitimi almış hem de Darülmuallimin‘e (Erkek Öğretmen Okulu) kaydolmuştur. 1855 yılında Darülmuallimin’den mezun olmuş ve okulun ilk mezunları arasında yer almıştır.
2. Paris Yılları ve Öğretmenlik Deneyimi
2.1. Paris’e Gidiş ve Eğitim Faaliyetleri
Mezuniyetinin ardından, Osmanlı Devleti tarafından burslu olarak Paris‘e gönderilmiştir. Paris’te altı yıl boyunca kalarak Mekteb-i Osmânî ve Muradyan Mektebi‘nde Türkçe öğretmenliği yapmıştır. Bu süre zarfında Fransız eğitim sistemini yakından incelemiş, modern pedagoji yöntemlerini öğrenmiş ve çeşitli sertifikalar almıştır.
2.2. Modern Eğitim Yöntemleriyle Tanışması
Paris’te kaldığı süre boyunca Fransızca, hesap, cebir, geometri, fizik ve doğa bilimleri alanlarında eğitim almıştır. Modern eğitim teknikleri ve pedagoji alanındaki gelişmeleri takip ederek, bu bilgileri Osmanlı eğitim sistemine aktarmayı amaçlamıştır.
3. İstanbul’a Dönüş ve Eğitimde Yenilikçi Çalışmaları
3.1. Numune Mektebi ve Usûl-i Cedîd
1861 yılında İstanbul’a dönen Selim Sâbit Efendi, Süleymaniye semtinde Numune Mektebi‘ni açmıştır. Burada, Batı ülkelerinde öne çıkan modern öğretim yöntemlerini uygulamaya başlamıştır. Öğrencilere yaş ve seviyelerine göre sınıflar oluşturmuş, derslerde yazı tahtası, sıra, harita ve küre gibi araçları kullanmıştır. Ayrıca, okuma öğretiminde ses yöntemini (usûl-i savtiyye) kullanarak geleneksel hece yönteminin yerine daha etkili bir yöntem getirmiştir.
3.2. Karşılaştığı Engeller ve Tepkiler
Ancak, bu yenilikçi uygulamalar bazı kesimlerin tepkisini çekmiştir. Geleneksel eğitim yöntemlerine bağlı olanlar, bu değişiklikleri dinî değerlere aykırı bulmuş ve şikâyetlerde bulunmuşlardır. Bu tepkiler sonucunda görevinden alınmış ve bir süre eğitimle ilgisi olmayan memuriyetlerde bulunmuştur.
4. Eğitim Yönetimi ve Pedagojik Çalışmaları
4.1. Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi ve Meclis-i Maârif
1868 yılında Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi‘nde ikinci müdür olarak görevlendirilmiştir. Burada kısa bir süre çalışmış, ardından Meclis-i Kebîr-i Maârif üyeliğine atanmıştır. Bu görevlerinde Osmanlı eğitim sisteminin modernleşmesi ve geliştirilmesi için önemli katkılarda bulunmuştur.
4.2. Dârülmuallimîn ve Öğretmen Eğitimi
Selim Sâbit Efendi, Dârülmuallimîn‘de (Erkek Öğretmen Okulu) öğretmen adaylarına pedagoji, öğretim yöntemleri, psikoloji ve ahlâk dersleri vermiştir. Öğretmenlerin modern eğitim yöntemleriyle yetiştirilmesi ve medrese zihniyetinden uzaklaşmaları için çaba sarf etmiştir.
5. Eserleri ve Eğitimdeki Katkıları
5.1. “Rehnümâ-yı Muallimîn” ve Pedagoji
- Rehnümâ-yı Muallimîn (1870): Öğretmenlere kılavuz niteliğinde olan bu eser, modern öğretim yöntemlerini ve pedagoji prensiplerini içerir. Eserde, öğretim yöntemleri üç ana başlık altında incelenmiştir: Usûl-i İnfirâdiyye (Bireysel Yöntem), Usûl-i İçtimâiyye (Sosyal Yöntem) ve Usûl-i Mütekâbile (Karşılıklı Yöntem).
5.2. Diğer Eserleri
- Elifbâ-yı Osmânî: Okuma yazma öğretiminde ses yöntemini kullanan ilk alfabedir. Sıbyan mekteplerinde ders kitabı olarak kullanılmıştır.
- Muhtasar Târîh-i Osmânî: İlkokullar için hazırlanan bu eser, Osmanlı tarihini sade bir dille anlatır.
- Mi‘yârü’l-Kelâm: Dil bilgisi kurallarını içeren bir eserdir.
- Muhtasar Hesap Risâlesi: Matematik ve aritmetik konularını basit bir şekilde anlatır.
- Muhtasar Coğrafya Risâlesi: Coğrafya dersleri için hazırlanmış bir kılavuzdur.
- Nahv-i Osmânî: Osmanlıca dil bilgisi üzerine bir eserdir.
6. Eğitimde Yenilikçi Yaklaşımları
6.1. Modern Öğretim Yöntemleri ve Teknolojileri
Selim Sâbit Efendi, sınıflarda sıralar, yazı tahtaları, haritalar ve küreler gibi modern eğitim araçlarını kullanmıştır. Öğrencilerin farklı yaş ve seviyelerine göre sınıflandırılmasını savunmuş, bu sayede daha etkili bir öğretim ortamı oluşturmayı amaçlamıştır.
6.2. Öğretmenlerin Nitelikleri ve Eğitimi
Öğretmenlerin sahip olması gereken özellikleri vurgulamış, özellikle sabırlı, şefkatli, ahlâklı ve olgun bireyler olmaları gerektiğini belirtmiştir. İlkokul öğretmenliğinde kadınların tercih edilmesini savunmuş, çünkü kadınların daha şefkatli ve sabırlı olduklarını düşünmüştür.
7. Son Yılları ve Vefatı
7.1. Emeklilik ve Zor Günler
1888 yılında görevlerinden azledilen Selim Sâbit Efendi, bir süre zor günler geçirmiş ve 1890’da emekli edilmiştir. Daha sonra Dârülmuallimîn’de öğretmenlik yapmaya devam etmiş, ancak İstanbul’da adeta bir sürgün hayatı yaşamıştır.
7.2. Vefatı ve Defni
5 Ocak 1911 tarihinde İstanbul’da vefat eden Selim Sâbit Efendi, Eyüp Sultan‘da Kâşgarî Dergâhı yakınındaki aile mezarlığına defnedilmiştir.
8. Mirası ve Anılması
8.1. Türk Eğitim Sistemindeki Yeri
Selim Sâbit Efendi, Türkiye’de modern pedagoji ve öğretmen eğitiminin öncülerinden biri olarak kabul edilir. Eğitimde yenilikçi yaklaşımları, modern öğretim yöntemlerini benimsemesi ve öğretmenlerin yetiştirilmesine verdiği önemle Türk eğitim tarihinde önemli bir yere sahiptir.
8.2. Akademik Çalışmalar ve Etkinlikler
Eserleri ve eğitim alanındaki katkıları üzerine akademik çalışmalar yapılmakta, eğitim fakültelerinde ders olarak okutulmaktadır. Ayrıca, eğitim tarihine ilgi duyan araştırmacılar tarafından sıkça referans alınmaktadır.
9. Sonuç
Selim Sâbit Efendi, hayatı ve eserleriyle Türk eğitim sisteminin modernleşme sürecine büyük katkılarda bulunmuştur. Modern pedagoji yöntemlerini benimseyerek eğitimde köklü değişiklikler yapmış, öğretmenlerin ve öğrencilerin yetiştirilmesinde önemli rol oynamıştır. Onun eserlerini ve eğitim anlayışını incelemek, Türkiye’nin eğitim tarihini ve modernleşme sürecini anlamak için önemli bir adımdır. Selim Sâbit Efendi, Türk eğitim tarihinin unutulmaz isimleri arasında yer almaya devam etmektedir.
islamansiklopedisi.org.tr ve wikipedia.org sitelerinden yapılan alıntılarla düzenlenmiştir.