SORU İŞARETİ ( ? ) ve DOĞRU KULLANIMI

Merak, sorgulama ve belirsizlik ifadelerini belirtmek için kullanılan önemli bir noktalama işaretidir…

Yazılı dilin temel unsurlarından biri olan noktalama işaretleri, düşüncelerimizin ve duygularımızın doğru ve etkili bir şekilde ifade edilmesinde büyük bir rol oynar. Bu makalede, soru işaretinin kullanım alanlarını detaylı bir şekilde inceleyecek ve doğru kullanımına dair örnekler sunacağız.

1. Soru Eki veya Sözü İçeren Cümlelerin Sonunda Kullanılır

Soru işareti, içinde soru anlamı taşıyan soru eki (mi, mı, mu, mü) veya soru sözcükleri (ne, nasıl, neden, kim, hangi, nerede, ne zaman vb.) bulunan cümlelerin sonunda kullanılır. Bu kullanım, cümlenin bir soru olduğunu ve cevap beklediğini belirtir.

Örnekler:

• “Bugün hava nasıl?”
• “Sınav sonuçları ne zaman açıklanacak?”
• “Bu kitabı kim yazdı?”

2. Soru Anlamı Taşıyan Ancak Soru Eki veya Sözü İçermeyen Cümlelerde Kullanılır

Bazı cümleler doğrudan soru eki veya sözü içermese de soru anlamı taşır. Bu tür cümlelerin sonunda da soru işareti kullanılır.

Örnekler:

• “Toplantı saat kaçta?”
• “Adınız?”
• “Adresiniz neresi?”

3. Bilinmeyen, Kesin Olmayan veya Şüpheli Durumlarda Kullanılır

Soru işareti, bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan tarih, yer veya durumları belirtmek için parantez içinde kullanılır.

Örnekler:

• “Mehmet Akif Ersoy (1873? – 1936)”
• “Yazarın doğum yeri: İstanbul (?)”
• “Bu eser 16. yüzyılda (?) yazılmıştır.”

4. Alaycı veya İronik İfadelerde Kullanılır

Bir ifadenin gerçekliğinden şüphe duyulduğunu veya alaycı bir anlam taşındığını belirtmek için soru işareti parantez içinde kullanılır.

Örnekler:

• “Çok çalışkan (?) bir öğrenci olduğu söyleniyor.”
• “Toplantıya zamanında geldi (?) ve herkesi şaşırttı.”

5. Soru Anlamı Taşıyan Sıralı ve Bağlı Cümlelerde Kullanım

Soru ifadesi taşıyan sıralı veya bağlı cümlelerde, soru işareti genellikle cümlenin sonuna konur. Ancak her bir soru ayrı bir anlam taşıyorsa, her cümleden sonra da konulabilir.

Örnekler:

• “Bu soruyu kim çözecek, kim yardımcı olacak?”
• “Okula mı gidiyorsun, eve mi?”

6. Dolaylı Soru Cümlelerinde Kullanılmaz

Dolaylı soru cümleleri, bir başkasının söylediği veya düşündüğü soru ifadeleridir. Bu cümlelerin sonunda soru işareti kullanılmaz.

Örnekler:

• “Öğretmen, sınavın ne zaman yapılacağını sordu.”
• “Merak ediyorum, bu işi nasıl başardı.”

7. Bilişim Sektöründe ve Yazılımda Kullanımı

Soru işareti ( ? ), bilişim sektöründe ve programlama dillerinde çeşitli amaçlarla sıkça kullanılan bir semboldür. Farklı programlama dillerinde soru işaretinin özel anlamları ve kullanımları vardır.

a. Ternary (Üçlü) Operatör Olarak Kullanımı

Birçok programlama dilinde soru işareti, ternary (üçlü) operatör olarak bilinen yapıda kullanılır. Bu operatör, tek satırda basit bir koşul kontrolü yapmaya olanak tanır.

Sözdizimi:

koşul ? ifade1 : ifade2

Eğer koşul doğruysa (true), ifade1 çalıştırılır; aksi halde ifade2 çalıştırılır.

Örnekler:

• JavaScript:

let yaş = 18;
let mesaj = (yaş >= 18) ? "Reşit" : "Reşit Değil";
console.log(mesaj); // Çıktı: "Reşit"

• C#:

int sayı = 5;
string sonuç = (sayı % 2 == 0) ? "Çift" : "Tek";
Console.WriteLine(sonuç); // Çıktı: "Tek"

b. Null-Coalescing ve Null-Conditional Operatörler

Bazı programlama dillerinde soru işareti, null-coalescing veya null-conditional operatörlerde kullanılır.

• C#:
  • Null-Conditional Operatör (?.):
    • Nesne null değilse belirtilen özelliğe veya metoda erişir; aksi halde null döndürür.

csharp

string mesaj = nesne?.Özellik;

• Null-Coalescing Operatör (??):

Sol taraf null ise sağ tarafı döndürür.

csharp

string isim = girilenİsim ?? "Varsayılan İsim";

c. Regular Expressions (Düzenli İfadeler) İçinde Kullanımı

Düzenli ifadelerde soru işareti, bir karakterin veya ifadenin sıfır veya bir kez tekrar ettiğini belirtmek için kullanılır.

Örnekler:

• colou?r ifadesi, “color” veya “colour” kelimelerini eşleştirir.

Ayrıca, non-greedy (tamahkâr olmayan) aramalarda kullanılır.

• .*? ifadesi, mümkün olan en kısa eşleşmeyi arar.

d. Wildcard (Joker Karakter) Olarak Kullanımı

Bazı komut satırı ve betik dillerinde soru işareti, bir joker karakter olarak kullanılır ve herhangi bir tek karakteri temsil eder.

Örnekler:

• Bash:

ls dosya?.txt

“dosya1.txt”, “dosyaA.txt” gibi isimleri listeler.

e. URL ve Sorgu Parametrelerinde Kullanımı

Web geliştirmede, bir URL’de sorgu parametrelerini başlatmak için soru işareti kullanılır.

Örnek:

• https://www.example.com/arama?kelime=bilgisayar&kategori=teknoloji

Soru işareti, URL’nin ana kısmı ile sorgu parametrelerini ayırır.

f. Optional Chaining Operatörü

Bazı modern programlama dillerinde (örneğin JavaScript), optional chaining için soru işareti kullanılır.

Örnek:

• JavaScript:

let kullanıcı = {
  isim: "Ahmet",
  adres: {
    şehir: "İstanbul"
  }
};

console.log(kullanıcı.adres?.şehir); // "İstanbul"
console.log(kullanıcı.kontak?.telefon); // undefined

g. TypeScript’te Tip Belirtimlerinde

TypeScript’te soru işareti, bir değişkenin veya parametrenin isteğe bağlı olduğunu belirtmek için kullanılır.

Örnek:

function merhaba(isim: string, yaş?: number) {
  // yaş parametresi isteğe bağlıdır
}

8. Mühendislik ve Teknik Alanlarda Kullanımı

Soru işareti, mühendislik ve teknik dokümanlarda çeşitli amaçlarla kullanılabilir.

a. Belirsiz veya Tahmini Değerleri Belirtmek İçin

Teknik çizimlerde, hesaplamalarda veya dokümanlarda bir değerin belirsiz olduğunu veya tahmini olduğunu belirtmek için soru işareti kullanılabilir.

Örnek:

• Bir ölçünün yanına (150 mm?) yazılarak bu değerin kesin olmadığı belirtilir.

b. Elektrik ve Elektronik Diyagramlarda

Elektronik devre şemalarında, bir bileşenin değerinin bilinmediği veya henüz belirlenmediği durumlarda soru işareti kullanılabilir.

Örnek:

• Bir direnç sembolünün yanına R1 = ? Ω yazılarak direnç değerinin belirlenmediği gösterilir.

c. Teknik Sorular ve Problem Çözümü

Mühendislik eğitiminde ve teknik dokümanlarda, çözümlenmesi gereken soruları veya problemleri belirtmek için soru işareti kullanılır.

Örnek:

• “Belirtilen yük altında kirişin maksimum eğilmesi ne kadar olacaktır?”

d. Akış Diyagramlarında ve Süreç Şemalarında

Akış diyagramlarında karar noktaları genellikle bir soru olarak belirtilir ve soru işareti kullanılır.

Örnek:

• “Sıcaklık 100°C’den yüksek mi?” şeklinde bir karar noktası.

e. Ölçü Aletlerinde ve Göstergelerde

Bazı durumlarda, bir ölçü aletinin veya göstergenin arızalı olduğunu veya okunamadığını belirtmek için soru işareti kullanılabilir.

Örnek:

• Basınç göstergesi: ? bar (Değer okunamıyor)

Soru İşaretinin Doğru Kullanımına Dair Öneriler

• Soru Anlamına Dikkat Edin: Bir cümlenin gerçekten soru olup olmadığını belirlemek için soru anlamı taşıyıp taşımadığını kontrol edin.
• Dolaylı Sorularda Kullanmayın: Dolaylı anlatımlarda veya soru anlamı taşımayan cümlelerde soru işareti kullanmaktan kaçının.
• Alaycı İfadelerde Parantez İçinde Kullanın: İroni veya alay ifade etmek istediğinizde soru işaretini parantez içinde kullanarak bu anlamı vurgulayabilirsiniz.

Soru İşaretinin Yanlış Kullanımından Kaçınma

• Gereksiz Kullanımdan Kaçının: Soru anlamı taşımayan cümlelerin sonunda soru işareti kullanmayın.
• Soru Eki ve Sözcüklerini Doğru Kullanın: Soru eklerini ve sözcüklerini cümle içinde doğru yerleştirerek soru anlamını netleştirin.
• Parantez İçinde Dikkatli Kullanın: Bilinmeyen veya şüpheli durumları belirtirken soru işaretini parantez içinde kullanmaya özen gösterin.

Örneklerle Soru İşaretinin Kullanımı

Soru Eki veya Sözü İçeren Cümlelerde:

• “Bu filmi daha önce izlemiş miydin?”
• “Neden bu kadar üzgünsün?”
• “Hafta sonu planların neler?”

Soru Anlamı Taşıyan Ancak Soru Eki veya Sözü İçermeyen Cümlelerde:

• “Bilet fiyatları ne kadar?”
• “Size nasıl yardımcı olabilirim?”
• “Toplantı nerede?”

Bilinmeyen veya Şüpheli Durumlarda Parantez İçinde:

• “Eserin yazılış tarihi: 1920 (?)”
• “Bu bilgi doğru mu (?) bilmiyoruz.”
• “Katılımcı sayısı 100 (?) kişi olacak.”

Alaycı veya İronik İfadelerde:

• “Sözünü her zaman tutar (?)”
• “Bu kadar çalışmayla sınavı geçer (?)”

Sonuç

Soru işareti, yazılı anlatımda merak, sorgulama ve belirsizlik ifadelerini belirtmek için vazgeçilmez bir noktalama işaretidir. Doğru kullanımı, metnin anlamını netleştirir ve okuyucunun metni daha iyi anlamasına yardımcı olur. Özellikle resmi yazışmalarda, akademik metinlerde, bilişim sektöründe, yazılımda ve mühendislik alanlarında ve edebi eserlerde soru işaretinin doğru kullanımına özen göstermek, yazının kalitesini artırır.

Öğrencilere Tavsiyeler:

• Kuralları Öğrenin: Soru işaretinin kullanım kurallarını öğrenmek, yazma becerilerinizi geliştirir.
• Pratik Yapın: Yazdığınız metinlerde soru işaretini doğru ve yerinde kullanarak pratik yapın.
• Okuyun ve İnceleyin: Farklı metinleri okuyarak soru işaretinin nasıl kullanıldığını gözlemleyin.

Unutmayın, doğru noktalama işaretleri kullanmak, düşüncelerinizi ve duygularınızı en etkili şekilde ifade etmenizi sağlar. Soru işaretini ve diğer noktalama işaretlerini doğru kullanarak, yazılarınızda profesyonellik ve anlaşılırlık düzeyini artırabilirsiniz.