BİTİŞİK YAZILAN BİRLEŞİK KELİMELER VE YAZIM KURALLARI
Bitişik yazılan birleşik kelimeler ve yazım kuralları Türkçenin zenginliğini ve ifade gücünü yansıtır. Dilimizi doğru ve etkili kullanmak için bu kelimelerin yazım kurallarına hakim olmak büyük önem taşır. Öğrenciler ve dil tutkunları için bu kuralların öğrenilmesi, yazılı ve sözlü iletişimde daha bilinçli ve doğru bir dil kullanımını destekler. Unutulmamalıdır ki, dil kurallarına uygunluk, ifade gücümüzü ve anlaşılırlığımızı artırır…
Türkçe, köklü tarihi ve zengin kelime hazinesiyle dünya dilleri arasında önemli bir yere sahiptir. Dilimizin ifade gücü ve çeşitliliği, kelime türetme ve birleştirme özellikleri sayesinde daha da artmaktadır. Birleşik kelimeler, iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturduğu sözcüklerdir.
Türkçe dilinde birleşik kelimeler, iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek yeni bir anlam oluşturduğu sözcüklerdir. Bu kelimeler, dilimizin zenginliğini ve ifade gücünü artırırken, yazım kuralları açısından da dikkat edilmesi gereken önemli unsurlar barındırır. Belirli kurallar ve dilin yapısına özgü özellikler doğrultusunda oluşur.
Bu makalede, bitişik yazılan birleşik kelimeler ve yazım kurallarını detaylı bir şekilde inceleyecek, örneklerle pekiştirecek ve dilimizi doğru kullanmak adına önemli noktaları vurgulayacağız.
1. Ses Düşmesine Uğrayan Birleşik Kelimeler
Birleşik kelimeler oluşturulurken bazen ses düşmesi, ses türemesi veya ses değişimi meydana gelir. Bu tür durumlarda kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Kaybolmak (kayıp + olmak)
- Birbiri (biri + biri)
- Niçin (ne + için)
- Nasıl (ne + asıl)
- Pazartesi (pazar + ertesi)
- Cumartesi (cuma + ertesi)
- Sütlaç (süt + lâç [Farsçada ‘aş’ anlamında])
- Kaynana (kayın + ana)
- Kaynata (kayın + ata)
Açıklama:
- “Kaybolmak” kelimesinde “kayıp” kelimesindeki “p” sesi düşerek “kaybolmak” şeklini almıştır.
- “Niçin” kelimesinde “ne için” ifadesindeki “e” sesi düşerek “niçin” oluşmuştur.
2. Yardımcı Fiillerle Oluşan Birleşik Kelimeler
Etmek, olmak, eylemek, kılmak gibi yardımcı fiillerle kurulan ve birleşme sırasında ses düşmesi veya değişimi olan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Hissetmek
- Zannetmek
- Şükretmek
- Affetmek
- Kayıt etmek → Kaydetmek
- Kayıp olmak → Kaybolmak
Açıklama:
- “Hissetmek” kelimesi “his etmek” ifadesinden ses düşmesiyle “hissetmek” şeklini almıştır.
- “Affetmek” kelimesinde “af etmek” ifadesindeki “f” sesi türemiştir.
3. Anlam Değişimine Uğrayan Birleşik Kelimeler
Birleşme sırasında kelimelerden biri veya her ikisi anlam değiştiriyorsa, bu kelimeler bitişik yazılır. Genellikle bitki, hayvan, hastalık, alet ve yiyecek adlarında görülür.
a. Bitki Adları
- Aslanağzı
- Keçiboynuzu
- Kuşburnu
- Yasemin
- Ayçiçeği
- Yılanyastığı
- Katırtırnağı
- Kılıçotu
Açıklama:
- “Aslanağzı” bitkisi, çiçeğinin aslanın ağzına benzemesinden dolayı bu ismi almıştır.
b. Hayvan Adları
- Denizatı
- Sırtlan
- Yarasa
- Karıncaaslanı
- Suaygırı
- Kelaynak
- Kaplumbağa
Açıklama:
- “Denizatı” hayvanı, görünümünün ata benzemesinden dolayı bu ismi almıştır.
c. Hastalık Adları
- Suçiçeği
- Kızamıkçık
- Kabakulak
- Karabacak
- Çiçekhastalığı
Açıklama:
- “Suçiçeği” hastalığı, ciltte su dolu kabarcıklar oluşturduğu için bu ismi almıştır.
ç. Alet ve Eşya Adları
- Kargaburnu
- Leylekgagası
- Sivrisinek
- Balıkgözü (kamera lensi türü)
- Farekapanı
- Sırtçantası
Açıklama:
- “Kargaburnu” pense, şeklinin karga burnuna benzemesinden dolayı bu ismi almıştır.
d. Yiyecek Adları
- Kadınbudu (köfte)
- Hanımgöbeği (tatlı)
- Tavukgöğsü (tatlı)
- Dilberdudağı (tatlı)
- Şekerpare
Açıklama:
- “Tavukgöğsü” tatlısı, yapımında tavuk eti kullanıldığı için bu ismi almıştır.
4. Tasviri Fiiller
Zarf-fiil ekleriyle bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek ve yazmak fiilleriyle oluşturulan tasviri fiiller bitişik yazılır.
Örnekler:
- Uyuyakalmak
- Gülüvermek
- Kaçıvermek
- Düşünebilmek
- Yazadurmak
- Çıkagelmek
- Öleyazmak
Açıklama:
- “Uyuyakalmak” kelimesi, “uyuma eylemini aniden ve istemsizce gerçekleştirmek” anlamındadır.
5. Emir Kipiyle Kurulan Kalıplaşmış Kelimeler
Emir kipiyle oluşturulan ve kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Çekyat
- Gelgit
- Duraklama
- Yapboz
- Unutmabeni (bir çiçek türü)
Açıklama:
- “Çekyat”, çekerek yatak haline getirilen koltuk türüdür.
6. Sıfat-Fiil Ekleriyle Kurulan Kelimeler
Sıfat-fiil ekleriyle oluşturulan ve kalıplaşmış olan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Cankurtaran
- Gökdelen
- Başkaldıran
- Kuşkonmaz
- Hacıyatmaz
- Karıncaezmez
- Güngörmüş
Açıklama:
- “Cankurtaran”, plajlarda veya havuzlarda güvenliği sağlayan kişidir.
7. Kalıplaşmış Geçmiş Zaman Ekleriyle Oluşan Kelimeler
Belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan ve kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Gecekondu
- Mirasyedi
- Şıpsevdi
- Zıpçıktı
- Külbastı
- Hünkârbeğendi
Açıklama:
- “Gecekondu”, izinsiz ve hızlı bir şekilde yapılan evler için kullanılan bir terimdir.
8. Her İki Ögesi de Ek Almış Kelimeler
Her iki öğesi de belirli bir ek almış ve kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Dedikodu
- Biçerdöver
- Uyurgezer
- Yanardöner
- Okuryazar
- Gökçekim
Açıklama:
- “Dedikodu”, başkaları hakkında konuşulan ve genellikle gerçek olmayan sözlerdir.
9. Somut Yer Bildirmeyen “Alt”, “Üst”, “Üzeri” Sözcükleri
Somut yer belirtmeyen ve ikinci sözcük olarak kullanılan “alt”, “üst”, “üzeri” kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Bilinçaltı
- Suçüstü
- Akşamüstü
- Yüzüstü
- Şuuraltı
- Gerçeküstü
- Öğleüstü
Açıklama:
- “Bilinçaltı”, farkında olmadan zihinde biriken düşünce ve duygulardır.
10. Kişi Adları, Soyadları ve Lakaplar
İki veya daha fazla kelimenin birleşmesiyle oluşan kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır.
Örnekler:
- Atatürk
- Yunusemre
- Fatihsultanmehmet
- Mehmetakif
- Tevfikfikret
Açıklama:
- “Atatürk”, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün soyadıdır.
11. Yer Adları
İl, ilçe, semt gibi yer adları bitişik yazılır.
Örnekler:
- Çanakkale
- Eskişehir
- Beşiktaş
- Sarıyer
- Beyoğlu
- Karabük
- Gaziantep
Açıklama:
- “Eskişehir”, Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nde bir ildir.
12. Ara Yönler
Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Kuzeydoğu
- Güneybatı
- Kuzeybatı
- Güneydoğu
Açıklama:
- “Kuzeydoğu”, kuzey ile doğu arasında kalan yönü ifade eder.
13. “Baş” Sözcüğüyle Oluşan Kelimeler
“Baş” sözcüğüyle oluşturulan sıfat tamlamaları bitişik yazılır.
Örnekler:
- Başbakan
- Başhekim
- Başkomutan
- Başyazar
- Başpehlivan
- Başkahraman
- Başeser
Açıklama:
- “Başbakan”, hükümetin en üst düzey yöneticisidir.
14. Topluluk Yöneticisi Anlamındaki “-başı” Sözcüğü
Bir topluluğun yöneticisini ifade eden ve “-başı” ekiyle oluşturulan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Onbaşı
- Yüzbaşı
- Binbaşı
- Ustabaşı
- Çarkçıbaşı
- Aşçıbaşı
Açıklama:
- “Ustabaşı”, bir iş yerinde işçilerin başındaki kişidir.
15. Aile İlişkilerini Belirten Kelimeler
“Ağa”, “Bey”, “Efendi”, “Hanım”, “Nine” gibi sözcüklerle oluşturulan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Ağabey
- Hanımefendi
- Beyefendi
- Babaanne
- Anneanne
- Halamkızı
- Amcaoğlu
Açıklama:
- “Ağabey”, erkek kardeş için kullanılan bir hitap şeklidir.
16. Belirsizlik Sıfat ve Zamirleri
Belirsizlik ifade eden bazı sıfat ve zamirler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Birkaç
- Birçoğu
- Birtakım
- Hiçbiri
- Herhangi
- Hiçkimse
- Birbiri
Açıklama:
- “Birkaç”, sayısı kesin olmayan az miktarı ifade eder.
17. “Ev” Sözcüğüyle Oluşan Kelimeler
“Ev” sözcüğüyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Huzurevi
- Bakımevi
- Yayınevi
- Öğretmenevi
- Orduevi
- Çocukevi
- Yaşlıevi
Açıklama:
- “Huzurevi”, yaşlıların bakım ve barınma ihtiyaçlarını karşılayan kurumdur.
18. “-hane”, “-name”, “-zade” Ekiyle Oluşan Kelimeler
Bu eklerle oluşturulan kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Dershane
- Seyahatname
- Beyzade
- Çayhane
- Kanunname
- Hamamname
- Depremzede
- Afetzede
Açıklama:
- “Dershane”, eğitim verilen özel kurumdur.
- “Seyahatname”, seyahat notlarının toplandığı eserdir.
19. Yabancı Dillerden Geçen ve Bitişik Yazılan Kelimeler
Farsça ve Arapça kurallara göre oluşturulmuş ve dilimize yerleşmiş bazı kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Cihanşümul
- Fevkalade
- Hüsnüniyet
- Suiistimal
- Şeyhülislam
- Kuvayımilliye
- Misakımillî
Açıklama:
- “Fevkalade”, olağanüstü anlamındadır.
20. Müzikte Kullanılan Makam Adları
Müzikte kullanılan makam adları bitişik yazılır.
Örnekler:
- Acembuselik
- Hisarbuselik
- Muhayyerkürdi
- Sultaniyegâh
- Rastmakamı
Açıklama:
- “Rastmakamı”, Türk müziğinde bir makam adıdır.
21. Kurum ve Kuruluş İsimleri
Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır.
Örnekler:
- İçişleri Bakanlığı
- Dışişleri Bakanlığı
- Genelkurmay Başkanlığı
- Yükseköğretim Kurulu
- Açıköğretim Fakültesi
Açıklama:
- “Genelkurmay Başkanlığı”, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin en üst düzey komuta merkezidir.
22. Renk İsimleriyle Oluşan Kelimeler
Renk adlarıyla oluşturulan ve yeni bir renk tonunu ifade eden birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Örnekler:
- Baklaçiçeği
- Bal köpüğü
- Camgöbeği
- Fildişi
- Gülkurusu
- Kavuniçi
- Narçiçeği
- Ördekbaşı
- Vişneçürüğü
- Yavruağzı
Açıklama:
- “Vişneçürüğü”, koyu bordo rengini ifade eder.
Sonuç ve Öneriler
Bitişik yazılan birleşik kelimeler ve yazım kurallarının doğru kullanımı, Türkçenin zenginliğini ve ifade gücünü yansıtır. Dilimizi doğru ve etkili kullanmak, yazılı ve sözlü iletişimde anlaşılırlığı artırır. Bu nedenle, bitişik yazılan birleşik kelimelerin kurallarına hakim olmak büyük önem taşır.
Öğrencilere Tavsiyeler:
- Yazım Kılavuzunu İnceleyin: Türk Dil Kurumu’nun yazım kılavuzunu ve güncel kaynakları takip edin.
- Pratik Yapın: Yazdığınız metinlerde bu kuralları uygulayarak pratik yapın.
- Okuma Alışkanlığı Edinin: Kitaplar, makaleler ve çeşitli metinleri okuyarak doğru kullanımı gözlemleyin.
- Dikkatli Olun: Benzer görünen ancak farklı yazılan kelimelere dikkat edin.
- Örnekleri İnceleyin: Öğrendiğiniz her kural için örnekler bulun ve bu örnekleri kendi cümlelerinizde kullanın.
Dilimize sahip çıkmak ve onu doğru kullanmak, kültürümüzü ve kimliğimizi gelecek nesillere aktarmak adına büyük bir sorumluluktur.
- ÜNLÜLERİN NİTELİKLERİ VE YAZIM KURALLARI
Türkçe, zengin fonetik yapısı; ünsüz ve ünlülerin nitelikleri ile birlikte ses özellikleriyle dünya dilleri arasında önemli bir yere sahiptir. Dilimizin temelini oluşturan sesler, ünlüler ve ünsüzler olmak… - ÜNSÜZLERİN NİTELİKLERİ VE YAZIM KURALLARI
Türkçenin ses yapısı, dilin akıcılığı ve ünsüzlerin nitelikleri ile anlam taşıyan ögelerin doğru biçimde aktarılabilmesi açısından büyük öneme sahiptir. Bu yapı, ünlü ve ünsüzlerin karşılıklı etkileşimi üzerine… - SORU EKLERİNİN YAZILIŞLARI VE YAZIM KURALLARI
Soru eklerinin yazılışları, Türkçe’nin doğru ve etkili kullanımı açısından büyük önem taşır. Bu eklerin ayrı yazılması, ünlü uyumlarına dikkat edilmesi ve eklerden sonra gelen eklerin bitişik yazılması… - SAYILARIN YAZILIŞI VE YAZIM KURALLARI
Sayıların yazılışı ile ilgili kuralların doğru uygulanması, yazılı iletişimin net ve anlaşılır olmasını sağlar. Bu kurallara dikkat ederek, dilimizi daha etkili ve doğru kullanabiliriz… Türkçede sayılar, dilimizin… - ALINTI KELİMELERİN YAZILIŞI VE YAZIM KURALLARI
Alıntı kelimelerin yazılışı konusunda dikkatli olmak, dilimizin doğru ve etkili kullanılmasını sağlar. Yabancı kelimelerin Türkçeye uyarlanması sırasında telaffuz ve yazım kurallarına uygun hareket etmek önemlidir. Dilimizi korumak… - BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER VE YAZIM KURALLARI
Büyük harflerin kullanıldığı yerler konusunda hassasiyet göstermek suretiyle doğru kullanımı, yazılı iletişimde netlik ve profesyonellik sağlar. Dilimize gösterdiğimiz özen, kültürümüzün ve değerlerimizin korunmasına katkı sunar. Yazım kurallarına…
AYRICA BKZ. EDEBİYAT DEĞERLERİMİZ
- HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR
Toplumu ve insanları gerçekçi bir bakış açısıyla anlatırken, mizahi ve eleştirel üslubuyla okuyucuyu hem eğlendirmiş hem de düşündürmüştür. Onun eserlerini okumak, sadece edebi bir deneyim değil, aynı… - YEDİ GÜZEL ADAM
Yedi Güzel Adam: Sezai Karakoç, Cahit Zarifoğlu, Nuri Pakdil, Erdem Bayazıt, Rasim Özdenören, Alaeddin Özdenören ve Mehmet Akif İnan‘dır. 20. yüzyıl Türk edebiyatının ve düşünce dünyasının önemli… - TEVFİK FİKRET
Türk edebiyatının ve özellikle Servet-i Fünun döneminin en önemli şairlerinden biridir… Yenilikçi üslubu, toplumsal eleştirileri ve insan odaklı yaklaşımıyla döneminin ötesinde bir şair ve düşünür olarak kabul… - SABAHATTİN ALİ
Toplumsal gerçekçiliği, insan psikolojisini derinlemesine işlemesi ve sade üslubuyla döneminin ötesinde bir yazar olarak kabul edilir. Onun eserlerini okumak, Türkiye’nin toplumsal ve tarihsel yapısını ve insan ruhunun… - SAİT FAİK ABASIYANIK
İnsan sevgisi, doğa tutkusu ve sıradan insanların yaşamlarına olan ilgisiyle edebiyatta özgün bir yer edinmiştir. Onun eserlerini okumak, insanın temel duygularını, toplumun farklı kesimlerini ve yaşama dair… - SEZAİ KARAKOÇ
Manevi değerleri, insanın varoluşunu ve toplumsal sorunları derinlemesine işleyen eserleri, onu döneminin ötesinde bir düşünür ve şair yapmıştır. Onun eserlerini okumak, Türkiye’nin manevi ve kültürel yapısını anlamak…